मानसीचा चित्रकार तो !

मुंबईच्या फोर्ट भागातील "जहांगीर आर्ट गॅलरी" चा कलेच्या उपासकांनीं गजबजलेला तो प्रशस्त हॉल. एयरकंडिशन चा मस्त गार-गार वारा. त्यात देशी-विदेशीं सह गोऱ्या समूहात पारशी पाहुण्यांचा भरणा जास्त.  ह्या सगळ्या चित्रवेड्या कलाप्रेमींच्या गराड्यात, आपल्या मॉडर्न आर्टचे किस्से, प्रत्येक चित्राची संकल्पना, मध्यवर्ती आशय समजावून सांगण्यात मग्न असलेला ...एक धुंद, स्वच्छंद, मनमौजी, एक सच्चा, हाडाचा कलाकार... मूर्तिकार, छायाचित्रकार, चित्रकार आणि शिल्पकार,  - कै.जयराम वसंत गोवेकर.. ..... मानसीचा चित्रकार !   

कोकणातल्या अथांग समुद्राशी एकनिष्ठ असलेला, सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातल्या "मालवण" गावचा हा दर्यादिल सुपुत्र.  नारळा-आंब्या-फणसाच्या बागांतून सुसाट धावत असलेल्या बेभान वाऱ्याप्रमाणेच कधी कुठल्याच सांसारिक किंवा व्यावहारिक चौकटीत, स्वतःला जखडून न ठेवता स्वतःच्या हिंमतीवर जगणारा.... आपल्या अश्या एका  वेगळयाच चित्रविश्वात रमणारा...... शिल्पकलेत आकंठ बुडलेला हा कलेचा पुजारी...... आपल्या लाल मातीशी इमान राखणारा हा कोकणपुत्र! असं म्हणतात  की, कोकणी माणूस हा निसर्गतः कलेचं वरदान लाभलेला...  जन्मतः नाट्य, कला, संगीतावर जीव ओवाळून टाकणारा... !  

T.V. वर राज कपूरजीं चा सिनेमा सुरु झाला की पप्पा (गोवेकर) नेहमी म्हणायचे, हे बाळचं चित्र, हा बाळ चा बॅनर, ही बाळ ची मूर्ती. नंतर नंतर जसजसं समजायला लागलं, तसं  "बाळ" ह्या व्यक्तीबद्दल आदर, सन्मान वाढतंच गेला. बाळ म्हणजे आमचे "बाळकाका" - आमच्या पप्पा गोवेकरांचा सख्खा मोठा भाऊ.... आमच्या गोवेकर घराण्यातील आणखी एक प्रतिभाशाली व्यक्तिमत्व! 

त्यांच्या चित्रांच्या प्रदर्शनाची तारीख ठरली कि, बाळकाकांचा आमंत्रणाचा फोन ठरलेला.  मग आम्ही सगळी भावंड खूप आनंदायचो आणि मोठ्या उत्साहाने तयारीला लागायचो. लहानपणी आम्ही सगळी चुलत-आते भावंड मिळुन दादर T.T. हून  (बेस्ट क्रमांक १ - काळा  घोडा - जहांगीर आर्ट गॅलरी ) पकडून, बाळकाकांच्या प्रदर्शनाला आवर्जून जायचो. छान इस्त्रीचे कडक कपडे, पायात मोजे, चकाचक पॉलिशचे बूट, अगदी टीप-टॉप तयार होऊन नटुनथटून निघायचो.  बाळ काकांचे खास "छोटे" पाहुणे म्हणून आम्हाला विशेष भाव मिळायचा.  त्यांची मॉडर्न आर्ट समजण्या एवढे वयाने आणि बुद्धीने देखील लहानच होतो, पण त्यांना मिळणारा मान-सन्मान, आदर, प्रेम समजण्या इतपत नक्कीच मोठे होतो. 

पूर्वी कोकणात एकत्र कुटुंब पद्धतीत घराचा गणपती, त्या घरातलाच एखादा मूर्तिकार करीत असे.  लहानपणापासूनच  शिल्पकृती, abstract पेन्टिंगस  बनवायची नैसर्गिक देणगी लाभलेले बाळकाका गोवेकरांचा गणपती, स्वतः करायचे. गणपतीची मूर्ती बनविताना ते एवढे तल्लीन होत असत कि,  कित्येकदा त्यांच्या बोटातल्या सोन्याच्या आंगठ्या पण त्या मूर्तीस बहाल केल्या गेल्याचे किस्से, आम्ही आजीकडून ऐकल्याचं मला चांगल आठवतं.  त्यावेळी लालबागच्या राजाच्या गणेशोत्सवात बाळकाका सक्रिय भाग घेत असतं. रात्ररात्र जागून गणपतीची मूर्ती, त्यामागचे पडदे, आरास, फिरत्या मातीच्या बाहुल्यांचे चित्र-देखावे, स्वतः बनवत असत. ते काम आटपून कोकणात आपल्या स्वतःच्या घरची गणेशमुर्ती घडवायच्या कामास लागत.  हातात घेतलेलं चित्र-शिल्पकलेचं कोणतंही काम, स्वतःच्या मनाजोगं पूर्ण होई पर्यंत त्यांचं दुसरीकडे कुठेही लक्ष लागत नसे.  चित्रकले बरोबरच बाळकाका पाककलेत देखील निपुण होतें. माश्याच्या कालवणाच्या रंगावरून, किंवा नुसत्या वासाने ते कसं झालं आहे, ते अचूक टिपत असत. 

इतर चाकरमान्यांप्रमाणेच पोटापाण्याच्या विवंचनेतून नोकरीसाठी कोकणातून मुंबईची वाट धरलेले माझे आजोबा, त्यावेळी लालबाग इथल्या "बावला बिल्डिंग" ह्या चाळीत एका छोट्याशा खोलीत रहात असत.  बाळकाकांचा चित्र आणि शिल्पकलेचा व्यासंग पाहून, पुढे त्यांनी चित्रकला क्षेत्रातच करियर करायचं ठरवलं.  मुंबईतल्या जे.जे.स्कूल ऑफ आर्टस्  मधून "मॉडर्न आर्ट" मध्ये पदवीसह विशेष नामांकन पटकावून बाळकाकांनी, ह्या मुंबापुरीत आपलं नशीब आजमावायला सुरुवात केली.  आपल्या कलेच्या सामर्थ्यावर, या कलाकाराने  हिंदी चित्रपट सृष्टीत भक्कम पाय रोवला. आणि  R.K. प्रॉडकशन्स - R.K बॅनर (१९५० ते १९७० ) साठी काम करायला सुरुवात केली. हिंदी चित्रपटांचा सुवर्ण काळ - Golden Era!  ह्या काळात बरसात, आवरा, आग, श्री. ४२०, मेरा नाम जोकर, बॉबी अश्या  एका पेक्षा एक सुपरहिट, अवॉर्ड विनिंग चित्रपटांनी फक्त हिंदी सिनेसृष्टीच नाही तर संपूर्ण जगभरात आपला ठसा उमटवला. त्यांच्या चित्रकौशल्याबद्दल मोरारजी भाई देसाईंच्या हस्ते राष्ट्रीय पुरस्काराने  सन्मानित करण्यांत आलं होतं.

ह्या चित्रपटातून झळकलेल्या, बाळकाकांच्या सर्व शिल्पकृती, पोस्टर्स, तैलचित्र, वेगवेगळ्या मूर्ती , विशेषतः - "mother & child" शिल्पकृती, रंगीत पडदे जणू काही कपूर घराण्याची "दिलोंकी धडकन" बनली.  अनाडी चित्रपटातील सायकल वरून जाणाऱ्या राजजींच्या हातातली सगळी चित्रं,  प्रत्यक्षात ह्या कलाकाराने रेखाटली होती. मुंबईतल्या चेंबुर च्या R.K. Studios मध्ये समस्त कपूर कुटुंबियांसमवेत गणपती आणि होळी मोठ्या उत्साहाने साजरी व्हायची.  सगळ्या उत्सवात, आनंदाच्या क्षणी, घरच्याच सदस्यांत बाळकाकांची आग्रहपूर्वक गणना होत असे..  

अर्थात आत्तासारख्या फिल्म मेकिंगच्या डिजिटल युगातील आधुनिक-तांत्रिक सुखसोयी त्याकाळी  सिनेक्षेत्रात नक्कीच नव्हत्या ... त्यामुळे प्रत्यक्ष आर्ट टीमच्या कौशल्यपूर्ण  कारागिरीचा पूर्णतः कस लागायचा. ह्या दरम्यान, बाळकाकांनी स्वतःच्या हाताने रंगविलेल्या पडद्यावरच्या उफाळलेल्या समुद्राच्या लाटा अगदी हुबेहूब भासत. आणि हीच त्यांच्या कामाची खासियत कपूर घराण्यातील सगळ्या सदस्यांना अक्षरशः भुरळ पाडत असे. राजजीं बरोबरची त्यांची मैत्री पुढे पुढे वाढतच गेली.  हळुहळू बाळकाकांच्या प्रदर्शनाला सगळीच कपूर मंडळी आणि बॉलीवूड मधली बरेच नामवंत सिनेकलाकार, इतर सुप्रसिद्ध नट-नट्या अगदी वेळात वेळ काढून हजेरी लावू लागली.  

बाळकाकांनी, आर. कै. बॅनर्स साठी बरीच वर्षे काम केलं.  नंतर पुढे, एका चित्रपटाच्या चित्रीकरणा दरम्यान झालेल्या भीषण अपघातामुळे पडद्यामागचे बरेचसे कारागीर, स्टेज बॉईज, आगीत होरपळून जबर जखमी झालें.  चित्रपटांच्या सेट वर होणाऱ्या अश्या अपघातांविषयीच्या बातम्या, आजही आपण  ऐकत असतो. अर्थात त्यावेळी ह्या सगळ्या पडद्यामागील स्टाफ ला मिळणारं वेतन हे  किरकोळच असायचं. आणि त्यात शूटिंग च्या वेळी वारंवार होणारे हे अपघात - ही एक अनिवार्य बाब होती.  त्याकाळी अपघातात सापडलेल्या कारागिरांच्या कुटुंबीयांची कुठल्याही प्रकारे परवड होऊ नये म्हणून ह्या सगळ्या कामगारांचा पगारवाढ होणं हे अत्यंत गरजेचं होतं. आर.के बॅनर्स चे सगळे चित्रपट प्रसिद्धीच्या शिखरावर असलें तरी वर्षानुवर्षे कामगारांच्या वेतानात काहीच वाढ  होत नव्हती.  

समस्त कामगार वर्गाने नुकसान भरपाई म्हणून आर्थिक मदतीच्या मागण्या करायला सुरुवात केली, पण ह्या वेतन वाढीची फारशी दखल घेतली गेली नाही. कामगारांनी चिडून सरते शेवटी संप करून, आपल्या मागण्या मॅनेजमेंट पर्यंत पोहोचविल्या.  पण दुर्दैवाने त्याकडे दुर्लक्ष केले गेले.  एक सच्चा कलाकार ह्या नात्याने, कलेशी इमान राखणाऱ्या आपल्या इतर सहकाऱ्यांवर  होणारा अन्याय, बाळ काकांना अर्थातच सहन झाला नाही.  मॅनेजमेंटच्या ह्या अनपेक्षित वर्तनाने, कलेशी स्वामिनिष्ठ असलेल्या बाळ काकांनी देखील तडकाफडकी नाराजी व्यक्त करून, आपल्या नोकरीचा राजीनामा दिला. पुढे हे प्रकरण चिघळतंच गेलं.  कंपनीच्या युनिअनच्या खटल्यात बाळ काकांनी कामगारांची बाजू घेतल्याने, या दोघांच्या दोस्तीला पुरतं गालबोट लागलं आणि तात्त्विक वादामुळे हे दोन जीवलग मित्र काहीकाळ थोडेसे दुरावले!

असं म्हंटलं जातं कि कलाकार हा शापित असतो... आणि त्याच्या घरी लक्ष्मी आणि सरस्वती एकत्र नांदत नाहीत... तसच काहीसं बाळकाकांच्या बाबतीत घडलं.  फारश्या प्रसिद्धी झोतात न राहण्याची त्यांची वृत्ती.. किंवा आपल्या कलेशी इमान राखतांना, पैश्याच्या मागे न लागण्याचा मूळ स्वभाव किंवा नशिबाची साथ नसेल कदाचित ...!  हे दुर्दैवाने "झाकलं माणिक" झाकलंच राहिलं ...

पुढे बाळकाकांनी एका शाळेत शिक्षकाची नोकरी पत्करली आणि लहान मुलांना "मॉडर्न आर्ट" शिकवायची त्यांची खूप आधीपासूनची इच्छा पूर्ण केली. आणि जास्तीत जास्त सामान्य लोकांपर्यंत ह्या कलेचा विकास व्हावा ह्यासाठी, ते सतत प्रयत्नशील राहिले. सगळ्या लहान मुलांना ते अगदी सोप्या पद्धतीने गपणतीचे चित्रं काढायला शिकवीत असत आणि त्यांचा समस्त शिष्यगण - सगळी चिल्ली-पिल्ली देखील, त्यांच्यासमवेत चित्रकलेत अगदी रममाण होत असत.   शिवचरित्रातले  काही ऐतिहासिक क्षण म्हणजे शिवजन्मापासुन ते शिवराज्याभिषेकापर्यंतच्या सगळ्या रोमांचक आठवणी त्यांनी आपल्या चित्रांद्वारे हुबेहूब टिपल्या.  बाळकाकांच्या शिवराज्याभिषेकाच्या चित्रातील छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या गळ्यातील सुवर्णालंकार, मोत्याच्या माळा अगदी खऱ्या वाटायच्या.  पुढे, त्यांनी  माझ्या सगळ्यात मोठ्या, शिक्षिका असलेल्या आत्याच्या "हडी" गावातल्या शाळेला छोट्या मुलांना भेट म्हणून,सगळी चित्रं दान केली. आजुबाजूच्या गावांतून, खूप लांबून लांबून लोक, ही चित्रं बघायला शाळेत गर्दी करीत असत. प्रत्येक चित्रातली वास्तवता, कुठेतरी मनात घर करत असल्याने, ही सगळी मंडळी अक्षरश: अचंबित होत असत. आणि अगदी मनापासुन उत्स्फुर्त दाद देत असत. असो. 

बाळकाकांची एकीकडे नोकरी चालू होतीच आणि सोबत चित्रांची प्रदर्शने सुद्धा.  राजजी आणि समस्त कपूर कुटुंबीय पुन्हा एकवार आवर्जून बाळकाकांच्या प्रदर्शनाला येऊन भरभरून त्यांचं कौतुक करू लागली.  काही तात्त्विक वाद वगळता, ह्या दोन मित्रांची मैत्रीची घट्ट वीण वाखणण्याजोगी होती. 

मला राहून राहून असं वाटायचं कि बाळकाकांच्या ह्या सगळ्या आठवणीं, त्यांचे अनुभव, त्यांचा चित्रप्रवास कुठेतरी शब्दरुपात जतन करावा. आणि त्यात माझी साथ दिली ती माझ्या ताईने (सौ.रेश्मा गोवेकर-जाधव). तिने जपून ठेवलेल्या ह्या फोटोंमुळे आणि मार्गदर्शनामुळे, ह्या जुन्या आठवणींचा अमूल्य ठेवा, तुम्हा सगळ्यांबरोबर वाटतांना, खरंच खूप अभिमान वाटतो आहे.  ह्या कलेच्या पुजाऱ्याला आमची भावपूर्ण शब्दरुपी "आदरांजली" !   

गेल्या २/३ वर्षांपूर्वी (२०१७) R.K स्टुडिओस  लागलेल्या भीषण आगीमुळे बरंच नुकसान झालं आणि बराचसा स्टुडिओ एका रिऍलिटी शो च्या शूटिंग च्या दरम्यान जळून बेचिराख  झाला. आणि झर्रकन मन लहानपणीच्या दादर -हिंदू कॉलनीतल्या  "राजगृह"च्या आठवणींत रमलं.  आणि प्रकर्षाने जाणवलं, कुठेतरी ह्या दोन जिवलग मित्रांचे आत्मे हळहळले असतील ... जिथे कुठे असतील तिथे कदाचित आजही मॉडर्न आर्ट वर चर्चा चालू असतील - राजजीं बरोबर कला-दिग्दर्शनाच्या गप्पा रंगल्या असतील. लता, मुकेश, नर्गिस, मधुबाला यांची गाणी गुणगुणत ... किंवा शंकर-जयकिशनजींच्या चालीवर मंत्रमुग्ध होऊन असं ही म्हणत असतील ... 

हम ना रहेंगे, तुम ना रहोगे ..फिर भी रहेंगी निशानीया !!

सरोज स्नेहल-सुरेश गोवेकर 

मी मराठी ..🙏🙏

 परी है तू ... !

गेल्या महिन्यात संक्रांतीच्या निमित्ताने काही तिशीतल्या , तर काही चाळीशी उलुटून पन्नाशीची चाहूल लागलेल्या, आम्ही मैत्रिणींनी एका छानश्या नाचात भाग घेतला. भरतनाट्यम, कत्थक चा गंध नसलेल्या माझ्यासारख्याच ह्या "शास्त्रीय नृत्य" विषयात नवख्या, असलेल्या माझ्या सगळ्या जवळच्या आणि अत्यंत हौशी मैत्रिणींनी, ह्या fusion डान्स द्वारे आपली चांगलीच हौस पुरी करून घेतली. अर्थात त्यासाठी मेहनत हि भरपूर घेतली पण प्रत्येकीची इच्छाशक्ती आणि उत्साह दांडगा असल्याने, एक वेगळाच आनंद आम्ही सगळ्याजणींनी अनुभवला. आणि ह्या नृत्य प्रवासात आमच्या मैत्रीची वीण आणखीन घट्ट झाली!

एकीकडे कार्यक्रमाची जोरदार तयारी चालू असतांना, नाचासाठी सगळ्यांचे एक सारखे कपडे आणि ज्वेलरी भाड्याने घ्यायचं एकमताने ठरलं. आणि त्याप्रमाणे आम्ही सगळ्यांनी ते घेतले देखील. अर्थात इथे काही ठराविक ठिकाणीच ह्या भारतीय पारंपरिक कपड्यांची सोय असल्याने "पदरी पडलं आणि पवित्र झालं" - हा मार्ग अवलंबिण्याशिवाय गत्यंतर नाही.असो. मळखाऊ डिपार्टमेंटच्या "कळकट्ट - मळकट्ट" शाखेत सर्वतोपरी उच्च पदावर असलेल्या त्या भाडेकरू, डागाळलेल्या, काही अंशी जीर्ण कपड्यांची एकंदरीत "दयनीय" अवस्था बघून मला माझी आईची खूप प्रकर्षाने आठवण झाली ...

मला आठवतं लहानपणी शाळेच्या Annual Day - "वार्षिक संमेलन" - म्हणजे गॅदरींग ची तारीख ठरली.. तशी ती पालकांना कळवली देखील गेली. शाळेच्या वेळेतच त्याच्या प्रॅक्टिसेस सुरु झाल्या. अगदी नक्की आठवत नाही पण, मी पहिली /दुसरीत असेन तेव्हां. प्रत्येक इयत्तेतील आम्हा काही मुलींना ह्या कार्यक्रमात सहभागी ह्यायची संधी मिळाली. आमचाही एक कार्यक्रम ठरला. ह्या कार्यक्रमासाठी सगळ्यांना एक सारखे असे सफेद फ्रॉक आणि पांढरे पायमोजे शाळेतूनच पुरविण्यात येणार असल्याचं कळलं. त्यामुळे वेगळ्या खरेदीची काहीच विशेष आवश्यकता नव्हती...

ठरल्या प्रमाणे, कार्यक्रमाच्या दोन दिवस आधी शाळेतल्या बाईंनी सगळ्या मुलींना ते ड्रेस देऊ केले. ठेवणीतल्या त्या कपड्यांना, वर्षातून एकदाच उन्ह लागत असावी होती बहुतेक. शाळेचे वार्षिक सांस्कृतिक कार्यक्रम आटोपल्यावर पुन्हा ते सगळे ड्रेस, आपले शाळेच्या स्टोरेज मधल्या पेटीत बंदिस्त! असो. आता स्टेजवर जायची उत्कंठा तर होतीच, पण त्या कोवळ्या, निरागस वयात भीती, stage -fright सारखे फंडे अजिबात आसपासहि भटकत नाहीत ... (पण आता मात्र चार लोकांसमोर बोलायचं, नाचायचं म्हणजे दरदरून घाम फुटतो.) असो.

तेव्हा फारशी जाण नसल्याने, बाईंनी दिलेला तो फ्रॉक घेऊन अगदी आनंदाने, उड्या मारत मारत घरी आले . कधी एकदा तो ड्रेस घालते आणि स्टेजवर जाते असं मला झालं होतं. मेकअप आणि लीप-स्टीक लावायला मिळणार ह्या कल्पनेनं सुद्धा माझ्या बालमानाचा आनंद गगनात मावत नव्हता ...

संध्याकाळी आई ऑफिसमधून परतली तेंव्हा, अगदी नाचत नाचत मी तो फ्रॉक दप्तरातून काढून आईला दाखवला. माझ्या आनंदात, ती पण सामील झाली लगेच पण तो जुना डागाळलेला, ठेवणीतला मळका ड्रेस बघून मनातून मात्र नक्कीच खट्टू झाली. अर्थात मला त्याचा थांगपत्ताही लागू नं देता, तिने तो तसाच व्यवस्थित घडी करून होता तसा परत ठेवून दिला. पण माझ्या वाटणीला आलेल्या ड्रेसचा एकूण अवतार बघून, तिला काही करमेना. त्या संध्याकाळी जेवण झाली, आम्ही भावंड झोपी गेलो पण माझ्या आईचा मात्र काही केल्या डोळा लागेना. एवढा "कळकट्ट" ड्रेस घालून मी स्टेजवर जाणार, हे तिला अजिबातच रुचलं नाही. पण कार्यक्रम तर अगदी तोंडावर आला होता. आता काय करायचं ? आणि ठरलं. म्हणजे तिने मनांत आणलं ..... आणि ठरवलं ..!

तेव्हा फुल टाईम जॉब करणाऱ्या माझ्या आईने, दुसऱ्यादिवशी ऑफिस मधून डायरेक्ट बाजारात जाऊन शिफ्फॉन च पांढर शुभ्र कापड आणून एका रात्रीत माझ्यासाठी रात्रभर जागून, एकदम मस्त, फ्रीलवाला फुग्र्या हातांचा ...एकदम कडक ..... नवीन कोरा, पांढरा शुभ्र ड्रेस शिवून दिला. सोबत "बाटा" चे पांढरे पायमोजे आणायला, देखील ती विसरली नव्हती. त्याची बटणं, हेमपट्टी सगळं मन लावून रात्रभर जागून माझ्यासाठी "नवीन" फ्रॉक माझ्या त्या जुन्या फ्रॉक च्या जागी ठेवून, ती दुसऱ्या दिवशी ठरल्या वेळेत कामावर, तीच्या ड्युटीवर रुजू होती.....

आणि आजहि इतक्या वर्षांनी त्या सुखद "श्वेत" आठवणींनीं डोळे नकळत पाणावतात

...फाल्गुनी पाठक च्या "परी हू मै" ऐवजी माझ्यासाठी माझ्या जन्मापासून ते आजतागायत ....भारतकाम, विणकाम, शिवणकाम, पेन्टिंग, मराठी, संस्कृत भाषांत पारंगत, नेहेमीच अडल्या-नडलेल्यांच्या मदतीला सदैव तत्पर असणारी, सुशिक्षित... स्वावलंबी स्वयंसिद्धा ... "परी है तू " ..... Love you aai .....You are my hero ... you are my "परी ".. !

सरोज प्रशांत जावकर

मी मराठी ..

15th Feb 2020

एक हक्काची मैत्रीण ....

प्रिय सायलीस,

एक हक्काची मैत्रीण असावी, 

दररोज "जस्ट-असंच-सहजंच" म्हणत, फेसबुकवर छान नटुनथटून मिरवणारी.....!

एक हक्काची मैत्रीण असावी,   

जिंगा कोळीवाडा, गरमागरम आलूपराठे करून प्रेमाने खाऊ घालणारी.....!  

एक हक्काची मैत्रीण असावी,

फालतुल्या -फालतू  पी.जे वर पण गडगडाटी हसणारी ...अगदी दिलखुलास दाद देणारी.....! 

एक हक्काची मैत्रीण असावी,

सुट्टीचा "सदुपयोग" करून आपल्या पाक-कलेने अख्य्या जगाला जळव-जळव-जळवणारी.....!

एक हक्काची मैत्रीण असावी,  

कधी काही दुखलं-खुपलं कि देवघरात बसून आपल्यासाठी, मनापासून प्रार्थना करणारी .....!  

  

एक हक्काची मैत्रीण असावी,

साक्षात - लक्ष्मी, सरस्वती आणि अन्नपूर्णेचा वरदहस्त भाळी असणारी..!     

वाढदिवसाच्या तुला आभाळभर हार्दिक शुभेच्छा !!  

तुझे आपले ... हक्काचे, 

सरोज - प्रशांत - रिचा - मिहिर आणि पपा जावकर 

२/२२/२०२०

ऋणानुबंधाच्या रेशीमगाठी ......

सनई-चौघड्याचे मंगल सूर, हलकेच दरवळणारा फुलांचा मंद सुवास आणि लखलखीत दिव्यांची रोषणाई... झगमगीत प्रकाशातले लेटेस्ट फॅशनचे नवीन चकचकीत दागिने, शरारे- शेरवान्या, चंदेरी- कांजीवरम-पैठण्यांची ही यथेच्छ रेलचेल. आनंदाला अगदी उधाण आलेलं. यंदाच्या भारत दौऱ्यात, घरच्याच एका लग्न सोहळ्यात, सामील व्हायचा छान योग आला....!

नातेवाईक, पाहुण्यांची वर्दळ, ठरलेली ये-जा आणि सगळीकडे मजा-मस्करीला अगदी भरपूर ऊत आलेला. सगळेच उल्हसित -प्रफुल्लित चेहेरे. मेहेंदी, संगीत, हळद , पुण्यवचन अश्या एकामागोमाग कार्यक्रमांची रीघ लागलेली.. एकीकडे तळहाताच्या फोडाप्रमाणे जपलेल्या आपल्या मुलीची सासरी पाठवणी करतांना होणारी, एका आईच्या हृदयाची घालमेल आणि दुसरीकडे एक प्रकारचं चेहऱ्यावरच अलौकिक, आत्मिक समाधान - आपली चिमुकली शिकून-सवरून, स्वतःच्या पायावर उभी असल्याचं! आज अमेरिकेसारख्या प्रगत देशात जाऊन स्वतःच्या हुशारीवर आणि स्वकष्टाच्या जोरावर आपलं अस्तित्व, आपलं स्थान प्रस्थापित केल्याचं...स्वतःसाठी साठी सुयोग्य जोडीदार शोधल्याचं..... जावयाच्या रूपात मुलगाच मिळाल्याचं!

आता "लग्न " म्हणजे प्रत्येक मुलीच्या-स्त्री च्या आयुष्यातला अत्यंत महत्वाचा, आनंदाचा क्षण आणि या आनंदाच्या सोहळ्यात सामील होणारी प्रत्येक व्यक्ती, मग ती घरातली असो का बाहेरची? .. प्रसंगाशी इतकी समरस होते, कुठेतरी ऋणानुबंधाच्या गाठी बांधून जाते, याची छान प्रचिती वेळोवेळी या लग्नात आली.

नवरीच्या आजी सह एक सोडून तीन-तीन मावश्यांनी या लग्नाला हजेरी लावली होती आणि सगळ्याच जणी पदर खोचून नकटीच्या लग्नाला तयार होत्या. या दरम्यान काही नवीन ओळखी झाल्या, नवीन मित्र-मैत्रिणी जोडायची संधी मिळाली. आणि काही माणसं तर कायमची मनात घरं करून गेली. असंच एक, ह्या लग्नघरा शेजारचं जोडपं - रोनक आणि क्रिना जसानी. यापूर्वी कधीही न भेटलेल्या ह्या दोघांनी, आम्हा सगळ्या पाहुण्यांची एवढी मनापासून बडदास्त ठेवली, कि विचारता सोया नाही. अगदी आत्ता आत्ता पर्यंत अनोळखी असलेल्या ह्या दोघांनी, विशेषतः माझ्या आईची (वय वर्षे ८०) अगदी हाताला धरून, वेळोवेळी काळजी घेतली. काही हवं नको याकडे जातीने लक्ष दिलं. स्वतः डायमंड व्यापारी असलेला रोनक, ह्या लग्नघरात अगदी हक्काने, सराईतपणे वावरत होता, अगदी पडेल ती कामं अगदी स्वखुशीने पटापट उरकत होता. कुठेही गर्व नाही की पैश्याची घमेंड नाही. तसं बघायला गेलं तर आमच्याशी ह्या दोघांचा काहीच संबंध नाही, पण तरी सुद्धा प्रेमाचा, आपुलकीचा, जिव्हाळ्याचा शिडकावा सातत्याने ह्या अल्पश्या भेटीत खूप जवळून अनुभवायला मिळाला.

अगदी काल-परवा पर्यंत रागाने, हट्टाने गाल फुगवून नाकाचा शेंडा लाल बुंद करून, फुरंगटून बसणारी आईची ही लाडकी बाळी, आज आपला स्वतःचा संसार थाटायला सज्ज होत होती. एका हाताने आपल्या नाकातली नथ, मुंडावळ्या आणि एका हाताने साडी सावरत, आईचा हात धरून बोहल्यावर उभी होती.

हे सगळं अगदी ओळखीचं, परिचीत, स्वानुभवलेलं पण तरीही कुठेतरी हलकेच मनाला घोर लावणारं, नकळत डोळ्यांच्या कडा ओलावणारं...

सौ. सरोज जावकर-गोवेकर
30th Jan 2017

with my lovely big sisters - Reshma Govekar Jadhav, Jyoti Jadhav Govekar, Pooja Prakash and my hubby - Prashant Javkar!!!!!!

भारत दौरा - टप्पा क्र. २

साधारणतः दोन -चार आठवड्यानंतर सगळी हौस-मौज करून पुन्हा आपलं घर गाठायचे वेध लागलेले.. परतीच्या प्रवासाचा क्षीण-थकवा. एकदा घरांत शिरल्यावर, संमिश्र भावनांनी एकवार सगळीकड़े नजर टाकल्यावर असं जाणवतं की नेहेमीप्रमाणे घरातील काही वस्तू आपआपल्या जागी तटस्थ, एका वेगळ्याच केविलवाण्या मुद्रेने, बापड्यासारख्या उभ्या आहेत... काहींनी अगदी हमखासपणे स्थलांतर करून, आपली सरहद्द पार ओलांडून परप्रांतात जाऊन अगदी हक्काने ठिय्या मंडला आहे .. आपल्या अस्तित्वाची विशेष जाणीव करून दिलेली (म्हणजे पसारा ..... हे नव्याने सांगायची गरज आहे का?... ).  ह्या सगळ्यांची हजेरी घेत घेत, माझा मोर्चा हळूहळू, दबकत दबकत फुलझाडांकडे वळतो. आणि माझ्या डोळ्यांत एक विलक्षण अपराधी भाव उफाळून येतो ......!

पार सुकून राकट झालेली तुळशीची रोपं, बाकीची थोडीफार शोभेची झाडं जेमतेम तग धरून, आला दिवस पुढे रेटत असलेली ... बाहेरचा बर्फ, काही थांबण्याचे काही नाव घेत नाही, त्यामुळे आधीच गारठलेली, जवळजवळ माना टाकलेली, माझी अगदी हाताच्या बोटावर मोजता येणारी पण अत्यंत लाडकी फुलझाडं... "अल्ला को प्यारी" झालेल्या अवस्थेत..... एकूण काय तर आपल्या गैरहजेरीत लागलेली, ह्या चालत्या बोलत्या हिरव्यागार झाडांची वाताहात! भारत दौरा संपवून २/४ आठवड्यांनी घरी परातल्यावरचा हा मानसिक पीडादायी अगदी ठरलेला, नित्यक्रम.........  भारत दौरा - टप्पा क्र. २! 

सप्टेंबर च्या सुमारास झालेल्या अकाली थंडी आणि डिफ्रॉस्ट मुळे बाहेर पॅटीओ वरचा कडीपत्ता पार गारठून गेला.  आणि बघतां बघतां पटकन त्याच्या फांद्या, पानं पार सुकून-गळून गेली. कामाच्या गडबडीत, यंदा प्रवासाला निघण्यापूर्वी जवळच्या मैत्रिणीकडे माझी झाडं द्यायला विसरले होते.  माझ्या हलगर्जीपणामुळे ते झाड मेलं, याचा मनस्वी राग आला, खूप चीडचीड झाली.  मला अत्यंत वाईट वाटलं .. पण हे झाड खरंच  मेलं असेल का? हे स्वीकारायला काही केल्या, मन धजतच नव्हतं ...आणि ते झाड आता टाकून द्यावं, हे ही करायची हिंमत, त्याहीपेक्षा मन:स्थिती नव्हती....

अगदी खूप जरी नसली माझी तरी मोजकीच ४/५ झाडं - त्यात हलकेच दरवळणारा मोगरा, बाप्पा मोरयाच्या नैवेद्यासाठी नेहेमीच मोठ्या उत्साहाने  दिमाखात सज्ज असलेली केळी, हवा शुद्ध करणारो कोरफड (Aloe Vera), सगळ्यांच्याच आरोग्य-स्वाथ्यासाठी नेहेमीच सतर्क-जागरुक असणारी औषधी तुळस, Peace लीली आणि झालंच तर इकडून-तिकडून झुळझुळणारी एक/दोन मनी प्लांट्स ..हा एवढाच माझ्या झाडांचा गोतावळा पण त्यांच्याशी मनमुराद गप्पा मारायला, हितगुज करायला अगदी पुरेसा... !  असं म्हणतात की झाडांशी बोललेलं त्यांना उमगतं.  आपला स्पर्श, आवाज, भावना, ध्वनीलहरी त्यांच्यापर्यंत पोहोचतात आणि त्याला योग्य तो प्रतिसाद सुद्धा देतात. अर्थात पुरेश्या सूर्यप्रकाश आणि खत-पाण्याबरोबर ही मंडळी प्रेमाची देखील भुकेली असतात. असो. 

बऱ्याच मस्का-पॉलीश नंतर, आमचा जवळचा मित्र संदीप मोरे ह्याने "मारणार नसलीस तरच देईन"  ह्या बोलीवर चांगलं धष्टपुष्ट करून देऊ केलेलं हे कडीपत्त्याचं हे झाड...  हा हा म्हणतां, बाहेरच्या गारठ्याने इतक्या पटकन मरून जाईल ह्यावर विश्वासच बसत न्हवता.  गेल्या दिवाळीला कच्च्या पोह्याच्या चिवड्याची लज्जत, ह्या घरच्या कडीपत्त्याने वाढविली होती... ही नक्कीच एक आत्मसमाधानाची बाब होती. मला पाहिजे म्हंटल्यावर माझी मैत्रीण नीलम कुळकर्णी ने तिच्याकडचा अगदी सहज उचलून दिलेला "मोगरा" .. ह्या झाडांबरोबरच, त्यामागच्या मैत्रीच्या भावना जपणं, हेही तितकंच महत्वाचं ... दरवर्षी मोगरा बहरला की पहिला फ़ोन आणि फोटो न चुकता नीलम आणि आनंदला  पोहोचतात ....असो!

पण यावेळी मला मात्र भारतातून परतल्यावर एक विलक्षण सुखद धक्का बसला .... 

त्या  कडीपत्त्याला चक्क नवीन हिरवीगार, लुसलुशीत पालवी फुटली होती. आणि दोन-तीन छोटी छोटी रोपं मोठ्या दिमाखात माझ्या स्वागताला हसत खेळत तयार होती....... कदाचित मला झालेल्या पश्चातापामुळें, ह्या माझ्या छोट्या दोस्तांनी, माझ्या निष्काळजीपणावर पांघरूण घालून यावेळी दोस्तीमें  "माफ" केलं असेल कदाचित .....आणि एका नव्या उमेदीसह, कुठेतरी नकळत आनंदाने जोरांत शब्द उमटले  .... Spring is in the air..... Spring is in the air !!!

सरोज प्रशांत जावकर 

मी मराठी ..

दही वडा स्पेशल ...नाही "स्पेशल" दही वडा!

इंडियन रेस्टॉरंट मध्ये गेलं की दहीवडा आणि रवा-साधा डोसा मागवल्याशिवाय जावकर कुटुंबीयांचं पानच हालत नाही मुळी ... नाही म्हणजे पिढ्यानपिढ्या चालत आलेला तसा रिवाजच आहे म्हणा ... 

काही दिवसांपूर्वी आम्ही एका हॉटेलात गेलो होतो आणि नेहेमीप्रमाणे दहीवडा मागवला.  पण ते वेटर काका,दहीवड्याचं नाव ऐकल्यावर एकदम हरवल्या सारखे काही सेंकंद शून्यात नजर लावून आमच्यकडे बघायला लागले. आम्हाला कळेना हॉटेलमधल्या, ह्या अनुभवी वेटर काकांना दही वड्याच्या नावाने एवढी कसली भुरळ पडावी?.. असो. 

बऱ्याच अवधी नंतर ते एक दह्याने तुडुंब भरलेला एक वाडगा (bowl ) सांभाळत सांभाळत घेऊन आले. त्या वाडग्यातल्या दह्याच्या  डोंगरावर तिखट आणि गोड चटण्यांना अगदी उधाण आलं होतं. आम्ही मनांत म्हंटलं, आज chef बाबा चांगल्या मूड मध्ये असावेत कदाचित.   मग "वल्हव रे नकवा...हो वल्हव रे रामा..... " म्हणत म्हणत, आम्ही त्या दह्याच्या पूरग्रस्त परिस्थितीतून वाट काढीत, हळुहळू त्या वड्यापर्यंत पोहोचल्यावर, मघाशी पडलेल्या त्या वेटर काकांच्या भुरळीचं रहस्य आणि त्यांच्या हरवलेल्या नजरेचा खुलासा झाला एकदाचा.. !

 त्या वाडग्यात चक्क "मेदुवडा" बुचकळलेला होता. आणि तो छानसा गुटगुटीत + गोंडस मेदुवडा, साक्षात दधि समवेत दुग्धशर्करायुक्त तिखटगोड चटणी मिश्रणात अगदी मुक्त पणे - "free style" swimming करत होता. आणि ते Workaround expert वेटर काका, काही क्षण नक्की का चक्रावले होते?, ते आता आमच्या चांगलच ध्यानात आलं होतं .... असो ! 

आता "चिनी कम" मध्यल्या तब्बूच्या हैद्राबादी बिर्याणी सारखं मी केलेला दहीवडा त्या वेटरकाकांना खिलवावा का ? ह्या विचारात मी आहे ...जाऊ दे.नाहीतर ..दहीवडा भलताच 

 महागात पडायचा मला..... !

सरोज प्रशांत जावकर 

मी मराठी ..

स्वकमाई ..

अशी माझी अमेरिका - बघता बघता तेवीस वर्ष झाली अमेरिकेत येऊन ..! 

इकडे नवीन असताना ऑफिस मधल्या एका अमेरिकन जोडप्याशी ओळख झाली, मैत्री वाढली. एका संध्याकाळी आम्ही सगळे बाहेर फिरायला गेलो असतांना,  त्या मित्राच्या बायकोने सांगितलं की I buy groceries and he takes care of the bills... अर्थात माझ्या "स्वदेशी"  कानांना ह्या सगळ्या प्रकाराची अजून सवय झाली नसल्याने, मला हा प्रकार पचनी पडायला थोडासा वेळ लागला होता. वर्षामागून वर्षे भराभर सरली. पुढे आम्ही उभयंता पण  घर संसार- मुलंबाळ आणि आपआपल्या व्यापात रमलो. कालपरत्वे, ह्या अमेरिकन जीवनाची सवय तर झालीच आणि इथल्या सगळ्या पद्धती हळुहळू अंगवळणी पडल्या. असो. 

खरं तर ह्या देशात मुलं-मुली तरुण वयातच स्वतंत्र होऊन, घराबाहेर पडून आपल्या अश्या वेगळ्याच विश्वात रमतात. स्वतःच्या सर्व आर्थिक, सामाजिक जबाबदाऱ्या स्वतःच पेलायला सज्ज होतात. हा एक काहीसा आवडलेला, तेवढाच काहीसा न-रुचलेला अमेरिकन संस्कृतीचा एक अतिशय महत्वाचा पैलू....! कधी कौटुंबिक परिस्थिती मुळे तर कधी आपल्या आर्थिक जबाबदाऱ्यांची ओळख व्हावी, घराबाहेरच्या दुनियेशी संपर्क असावा, व्यावसायिक शिस्तीचे पालन ह्या महत्वाच्या गोष्टी ही मुलं खूप लवकर शिकतात. आणि हि एक खूप मोठी जमेची बाजू आहे असं मला खूप मनापासुन वाटतं.  पण इथली एकंदरीत स्वैर जीवन शैली, घटस्फोटांचे वाढते, विवाहबंधना विषयीच्या काहीश्या वेगळ्या कल्पना, ह्या सगळ्याचे पडसाद भावी पिढीवर नक्कीच  उमटतात, परिणामी जन्मदात्यांच्या मार्गदर्शना अभावी ही तरुण  मुलं -मुली, ह्या सगळ्या संसारीक रगाड्यात नक्कीच भरडली जातात.  म्हणून म्हंटल मला काही अंशी न-रुचलेला ... ! असो हा एक गहन आणि खूप मोठा वादाचा मुद्दा आहे, त्याविषयी नंतर कधीतरी ...असो. 

अमेरिकेत जन्मलेली, वाढलेली आज आमची मुलं देखील म्हणजे  - कन्यारत्न कॉलेजच्या दुसऱ्या वर्षात आहे चिरंजीव शाळा, हायस्कूल संपवून आता कॉलेजला जायच्या तयारीत आहेत. त्यामुळे नुकत्याच संपलेल्या उन्हाळ्याच्या सुट्टीत "Summer Jobs" करणं हे ओघाओघाने आलंच. यंदाच्या उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आमच्या दोन्ही मुलांनी, त्यांच्या आयुष्यातले पहिले "Summer jobs"  केले. त्यांच्या तोंडून पे-चेक, ट्रॅफिक जॅम वगैरे शब्द ऐकून खूप मजा वाटली, अभिमान वाटला आणि एक वेगळ्याच प्रकारचं दडपण ही आलं. अगदी काल परवा पर्यंत आपल्यावर सर्वस्वी अवलंबून असणारी हि पाखरं, आता एकाएकी बँक बॅलन्स, क्रेडीट कार्ड, इन्शुरन्स आणि गॅस प्राईज च्या गप्पा मारायला लागली. आणि अगदी प्रकर्षाने जाणवलं, भूमिका बदलत आहेत, पण त्यात वेगळी मजा आहे...समाधान आहे !

आपल्या दीड दोन महिन्यांच्या  छोट्याश्या का होईना, पण "पहिल्यावहिल्या" स्वकमाईतून आम्हाला दिलेली पहिल्या नोकरीच्या पहिल्या पगाराची डिनर-पार्टी, आमच्या वाढदिवसा दिवशी स्वतःहून आणलेल्या "भेटवस्तु", आपल्या लाडक्या, छोट्या दोस्ताला - आणि त्यांच्या लहानग्या मैत्रिणीला त्यांच्या वाढदिसानिमित्त दिलेली छोटीशी "Ice Cream" ची पार्टी ....या सगळ्यात एक वेगळाच आनंद आहे. आणि अगदी प्रकर्षाने जाणवलं, भूमिका बदलत आहेत, आणि त्यात वेगळी मजा आहे...भूमिका बदलल्याचं अप्रूप आहे! 

आता नवीन जॉब, नवीन गोष्टी शिकण, ठरल्या वेळात सगळी काम पटापट उरकण हे दिवसभर चालू होतंच. आणि मजा म्हणजे दर आठवड्याला गाडीत गॅस भरताना, संध्याकाळी त्यांच्या ह्या नवीन ऑफिसमधून दमुन भागून घरी परतल्यावर स्वतः किचन मध्ये किंवा यार्ड वर्क मध्ये हातभार लावतानाच्या टंगळ मंगळीने प्रसंगी चांगलचं डोकं फिरलं पण हि लुटूपुटूची प्रासंगिक वादावादी पण सुखावून गेली. आपल्या आई-वडिलांची रोजची होणारी कामाची गडबड, धावपळ, धांदल आता त्यांना स्वतः अनुभवतांना अगदी प्रकर्षाने जाणवलं, भूमिका बदलत आहेत, आणि त्यात वेगळी मजा आहे...भूमिका बदलल्याचं समाधान आहे! 

 एकीकडे डिझाइनर आणि ब्रँडेड गोष्टींच्या मायावी दुनियेत हरवलेल्या ह्या तरुण पिढीला, स्वकमाईतला थोड्या  हिश्याची बचत करण्याचे फंडे देतांना,  त्यांच्या असंख्य... Why? च्या  प्रश्नांची उत्तरं देता देता झालेल्या दमछाकीत, एक वेगळीच मस्त मजा आहे...भूमिका बदल्याच बदलल्याचं अप्रूप आहे! असो.             

तर मंडळी, विधात्याने ह्या पिल्लांच्या ताटात काय वाढून ठेवलं आहे, माहित नाही पण जे काही असेल ते सहन करायची शक्ती दे. प्रगतीचे पंख फैलावत, आकाशात उंच भरारी मारण्यास उत्सुक असलेल्या ह्या पिल्लांच्या पंखात बळ दे, देवाकडे अशी प्रार्थना जगातल्या  प्रत्येक पालकांची  असते ..आमची हि आहे. 

 

अश्या माझ्या अमेरिकेत, भूमिका बदलण्या बद्दल यापूर्वी अनेकदा वाचनात आलं होतं पण आता प्रत्यक्षात अनुभवायची मजा काही औरचं आहे ..!

सरोज प्रशांत जावकर 

मी मराठी ...

10 OCT 2019